Dna moczanowa

Dna moczanowa to choroba definiowana jako zapalenie stawów w skutek odkładania się kryształków moczanu sodu w wyniku zwiększonego stężenia kwasu moczowego. Stan ten określany jest jako hiperurykemia, która prowadzi do wzmożonego wytwarzania lub ograniczania wydalania tego związku z organizmu. Często dna moczanowa współwystępuje z innymi schorzeniami jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, otyłość, zaburzenia lipidowe czy choroba niedokrwienna serca. Dna moczanowa występuje pod szeregiem różnych innych nazw, w tym: podagra, skaza moczanowa czy artretyzm. Dna moczanowa nazywana jest często podagrą ze względu na to, że stan zapalny częściej obejmuje duże palce u stóp. Jeżeli stan zapalny rozwija się w stawie kolanowym, choroba może być określana jako gonagra, natomiast  w stawie ręki – chiragra. Ważnym elementem w fazie leczenia dny moczanowej jest dieta z dużym naciskiem na ograniczenie produktów bogatych w związki purynowe. Szacuje się, że dna moczanowa występuje u 1–2% populacji, częściej rozwija się u osób w średnim i starszym wieku i wśród mężczyzn.

Warto pamiętać, że wysokie stężenie kwasu moczowego we krwi nie jest jednoznaczne z dną moczanową! Dna moczanowa jako choroba rozpoznana jest dopiero, gdy nadmiar kwasu moczowego zapoczątkowuje łańcuch reakcji zapalnych, prowadzących do stopniowego niszczenia stawów i innych struktur narządu ruchu.

Objawy dny moczanowej

Objawy dny moczanowej w większości przypadków dotyczą głównie podstawy stawu dużego palca, rzadziej choroba rozwija się w obrębie innych stawów, w tym m.in. w:

• kolanowym (gonagra)
• kciuka (chiragra),
• barkowym (omagra),
• kręgosłupa (rachidagra).

Dna moczanowa powoduje powstanie stanu zapalnego, które objawiają się zwłaszcza:

• silnym bólem,
• bolesnością dotykową,
• obrzękami,
• zaczerwienieniem,
• ograniczeniem ruchomości zajętego stawu.

Do zaobserwowania jest także zwiększona temperatura w obrębie danego stawu, a w zaawansowanej postaci dny moczanowej może dojść do uszkodzenia narządu ruchu, w efekcie obniżenia zdolności samodzielnego funkcjonowania i spadek jakości życia. Dna moczanowa może prowadzić do rozwoju m.in.: kamicy moczowej, uszkodzenia nerek (nefropatii moczanowej), tworzenia guzków dnawych w tkankach miękkich.

Dna moczanowa – przyczyny

Przyczyną pierwszorzędną rozwoju dny moczanowej jest podwyższone stężenie kwasu moczowego we krwi i spowodowany tym samym stan zapalny. Czynniki genetyczne oraz choroby nerek w dużej mierze prowadzą do zmniejszonego wydalania kwasu moczowego. Do nadmiernego wzrostu stężenia tego kwasu może również dojść chociażby w wyniku zaburzeń hormonalnych i spożywania posiłków bogatych w puryny (związki ulegające rozkładowi bezpośrednio do kwasu moczowego).

Warto wiedzieć, że nie u wszystkich pacjentów z hiperurykemią rozwija się dna moczanowa. Potrzeba odpowiednich warunków w organizmie do tego, by doszło do napadu dny.

Czynniki, które mogą wpłynąć na rozwój napadów dny moczanowej to:

• zespół metaboliczny – u chorych występują przynajmniej 3 cechy:  nadmierna otyłość brzuszna, podwyższone ciśnienie krwi, wysoki poziom triglicerydów, wysoki poziom glukozy, niskie stężenie cholesterolu HDL;
• płeć – mężczyźni chorują na dnę moczanową kilkukrotnie częściej niż kobiety;
• wiek – rozpoznania dny moczanowej w wieku podeszłym, znaczący wzrost u mężczyzn po 40. roku życia, a u kobiet po okresie menopauzy; sporadycznie schorzenie występuje u młodszych osób,
• przebyty przeszczep narządów – głównie biorców nerek, serca, rzadziej wątroby;
• stosowanie leków, zwiększających ryzyko wystąpienia napadu choroby (np. kwasu acetylosalicylowego, leków moczopędnych),
• genetyczne zaburzenia w metabolizmie kwasu moczowego,
• nieprawidłowy sposób odżywiania – jadłospis bogaty w puryny, z których silnie potęguje wzrost stężenia kwasu moczowego, nadmierne spożywanie alkoholu, odwodnienie organizmu,
• zakażenia, niedawny uraz i/ lub operacja.

Do napadu dny moczanowej najczęściej dochodzi po:

• spożyciu nadmiernej ilości alkoholu;
• przebytym uprzednio urazie,
• operacji,
• nadmiernym wysiłku fizycznym i odwodniem organizmu.  

Dna moczanowa u kobiet i mężczyzn

Dna moczanowa występuje częściej – nawet dwadzieścia razy częściej wśród Panów a z płcią niewątpliwie związany jest czas jej powstania i przebieg. U mężczyzn zakres ataków dny moczanowej jest cięższy niż u kobiet, zwłaszcza gdy choroba rozwija się w młodym wieku. Pierwsze objawy dostrzega się u mężczyzn w wieku 45–60 lat, w przypadku kobiet występuje z reguły w przedziale około 55–60. roku życia co wiąże się z układem hormonalnym, a dokładnie hormonami płciowymi. Do momentu wygaśnięcia czynności jajników żeńskie hormony płciowe mocno chronią przed wysokim stężeniem kwasu moczowego we krwi. Niestety mężczyźni takiej formy ochrony nie posiadają, a częściej niż kobiety popełniają błędy żywieniowe, które stanowią ważny element i czynnik ryzyka w dnie moczanowej.

Przebieg dny moczanowej

Dna moczanowa związana jest z występowaniem następujących etapów w przebiegu choroby:

1. bezobjawowa hiperurykemia –  podwyższony kwas moczowy, u pacjentów dochodzi do pojawienia się kryształów moczanu, brak  klinicznych objawów dny
2. ostry napad dny z okresami międzynapadowymi – prócz objawów klinicznych, u chorych podczas napadu dny mogą pojawić się guzki dnawe lub nadżerki dnawe
3. przewlekłe zapalenie stawów – nieodwracalne zmiany w stawach i narządach wewnętrznych

Okres bezobjawowej hiperurykemii może utrzymywać się przez wiele lat. U chorych w ogóle nie rozwiną się objawy dny moczanowej. Pacjenci, u których poziom kwasu moczowego we krwi przekracza normy powinni mieć świadomość i regularnie kontrolować jego stężenie.

Pod wpływem różnych czynników rozwija się stan zapalny i może dojść do napadu dny moczanowej. Pierwsze objawy dny moczanowej i w początkowym okresie choroby ostry napad dny zdarza się sporadycznie co kilka-kilkanaście miesięcy. Między napadami zwykle pojawiają się okresy pozbawione jakichkolwiek dolegliwości. Z postępem choroby każdy czas między kolejnymi atakami dny moczanowej stopniowo skraca się! Ostatecznie dochodzi do ostatniej fazy choroby i w stawach pojawiają się nieodwracalne zmiany, a odkładanie się kryształów moczanu sodu w drogach moczowych stopniowo prowadzi do niewydolności nerek.

Do kogo należy zgłosić się po pomoc?

Osoby  podejrzewające u siebie dnę moczanową powinny się zgłosić do lekarza POZ podstawowej opieki zdrowotnej, który na podstawie wstępnego rozpoznania skieruje pacjenta do reumatologa – specjalisty zajmującego się leczeniem schorzeń stawów.

Rozpoznanie dny moczanowej

Dna moczanowa w rozpoznaniu wymaga:

• szczegółowego badania podmiotowego i przedmiotowego,
• pomiaru stężenia kwasu moczowego we krwi i dobowej utraty kwasu moczowego w moczu,
• oceny płynu stawowego pod mikroskopem i stwierdzenia obecności kryształków moczanu w mazi stawowej,
• badań obrazowych jak USG czy RTG stawów,
• innych badań laboratoryjnych, w tym: liczba białych krwinek, elektrolity, wskaźnik filtracji kłębuszkowej, odczyn Biernackiego.

Jak wygląda leczenie dny moczanowej?

Leczona dna moczanowa wymaga przede wszystkim zmiany stylu życia i stosowania leków. Rodzaj zażywanych przez nas leków zależy od stopnia zaawansowania choroby. W czasie napadu leczenie dny moczanowej to przede wszystkim podaż niesteroidowych leków przeciwzapalnych, glikokortykosteroidów, czy kolchicyny. Po ustąpieniu ataków stężenie kwasu moczowego reguluje się modyfikowaniem stylu życia i lekami jak allopurynolem lub probenecydem. By złagodzić dolegliwości bólowe pomocne stają się okłady z lodu i unieruchomienie chorego stawu.

Dieta w dnie moczanowej

Ważnym elementem leczenia dny moczanowej jest dieta, należy wykluczyć z jadłospisu:

• ryby i owoce morza: pstrąg, makrela, flądra, lin, sola, szczupak, karp, łosoś, szprotki wędzone, sardynki, kawior, śledzie, krewetki,
• mięso: podroby, dziczyzna, kurczak, cielęcina, jagnięcina, sosy, wywary, galarety mięsne,
• wędliny: kiełbasa, kaszanka, pasztet, szynka, parówki, salceson, mielonki mięsne,
• warzywa: groch, fasola, kukurydza, soczewica, groszek zielony, rabarbar, zielona fasolka szparagowa, brokuły, kalafior,
• nabiał: tłusty ser twarogowy, sery topione i pleśniowe,
• grzyby: prawdziwki, pieczarki, boczniaki,
• napoje: alkohol, kawa, mocna herbata, kakao,
• inne: konserwy, pieprz, musztarda, ocet, marynaty, ostre przyprawy, czekolada, przyprawy korzenne i ostre.

W diecie dny moczanowej nie powinno brakować produktów zbożowych i orzechów. Warto pić minimum 2-3 litry wody dziennie, ale ograniczać kakao, kawę i czarną herbatę. Podczas przygotowania posiłków, zaleca się wybierać duszenie i gotowanie potraw, w szczególności gotowanie na parze. Należy unikać pieczenia i smażenia. Wspomagająco można sięgać też po zioła, nie potwierdzono ich skuteczności w leczeniu choroby, ale mogą stanowić jeden z elementów diety. Najlepiej stosować zioła o działaniu moczopędnym jak pokrzywa, mniszek, skrzyp i nawłoć. Pacjenci w leczeniu przewlekłym lekami powinni przed ich zastosowaniem skonsultować się z farmaceutą lub lekarzem, by wykluczyć ewentualne interakcje mogące zachodzić między lekami, a ziołami.

Profilaktyka dny moczanowej

Profilaktyka dny moczanowej skupia się na utrzymywaniu prawidłowego poziomu kwasu moczowego stąd też, w tym celu powinno się zadbać o:

• prawidłową  masę ciała,
• ograniczenie spożycia alkoholu,
• zaprzestanie palenia,
• leczenie chorób predysponujących do rozwoju dny moczanowej,
• prawidłowe odżywianie – ograniczenie spożycia puryn,
• nawodnienie organizmu,
• aktywność ruchową.