Pierwsza pomoc kobiecie w ciąży – o czym warto wiedzieć ?

W ciąży w organizmie kobiety dochodzi do wielu zmian w związku z rozwijającym się płodem. Do zmian tych należą między innymi: zwiększenie objętości krwi, przekrwienie i obrzęk błony śluzowej gardła / krtani, co powoduje bardziej obfite krwawienia przy powstałym urazie.

U ciężarnych znacznie zmienia się położenie przepony i żeber. Przepona u kobiety ciężarnej przesuwa się o kilka centymetrów do góry, żebra natomiast układają się poziomo. W niektórych przypadkach mocno wpływa to na konieczność zastosowania innych niż standardowych technik ratowniczych.

Najważniejszą kwestią jest uciskanie na aortę i nacisk na żyłę główną dolną przez narząd rodny, podczas leżenia na plecach, szczególnie po ukończonym 20 tygodniu ciąży. Zmiana ta sprawia, że poszkodowana ciężarna układana jest zawsze na jej lewym boku lub obracana jest w lewą stronę, dzięki temu krew zostaje stabilnie przywrócona. Jeżeli nie będziemy pamiętać o tej zasadzie, każda interwencja w kierunku ciężarnej i zastosowana resuscytacja krążeniowo-oddechowa może nie przynieść żadnych rezultatów!

Konieczność udzielenia pierwszej pomocy ciężarnym kobietom dość rzadko spowodowana jest nagłym zatrzymaniem krążenia, zaś znacznie częstsze są stany wynikające z samej ciąży, takie jak zasłabnięcie, omdlenie czy nagłe krwawienie z dróg rodnych. Zdarzają się również poważniejsze powikłania, m.in. związane z cukrzycą ciężarnych, nadciśnieniem tętniczym, zatorami i zakrzepami, zatruciem ciążowym czy rzucawką. Zawsze w razie wątpliwości samodzielnego udzielanie pomocy należy wezwać profesjonalny zespół ratownictwa medycznego!

Zmiany fizjologiczne u kobiety w ciąży w poszczególnych układach

• w układzie krążenia:
  • zwiększenie czynności pracy serca,
  • zwiększenie objętości krwi krążącej,
  • obniżenie ciśnienia tętniczego krwi,
  • zwiększenie przepływu krwi w macicy,
• w układzie oddechowym:
  • zwiększenie zapotrzebowania tlenu,
  • niedrożność dróg oddechowych
  • wysokie ustawienie przepony,
• w układzie pokarmowym:
  • znaczne  osłabienie perystaltyki jelit

Ucisk wywierany przez rozwijające się dziecko i macicę powoduje znaczne zmniejszenie powrotu żylnego i objętości minutowej serca. Wszelkie zaburzenia mogą prowadzić do obniżenia ciśnienia tętniczego krwi i rozwoju silnego wstrząsu. Po jakimkolwiek wypadku lub utracie przytomności u kobiety będącej w ciąży zmiany mogą przyczynić się do wystąpienia nagłego zatrzymania krążenia i podjęcia czynności resuscytacyjnych.

Nagłe zatrzymanie krążenia u kobiety w ciąży – przyczyny:

• zatorowość płucna, związana z płynem owodniowym,
• nadciśnienie,
• obfity krwotok położniczy,
• odklejenie łożyska,
• rzucawka,
• ciąża pozamaciczna,
• ostre zespoły wieńcowe,
• sepsa,
• próby samobójcze, zatrucia, podtopienia,
• wypadki komunikacyjne

Jak udzielić pierwszej pomocy kobiecie w ciąży – resuscytacja krążeniowo – oddechowa

Wytyczne prowadzenia RKO u kobiet w ciąży są takie same, jak w przypadku każdej osoby dorosłej. Do standardowo prowadzonego algorytmu podstawowych zabiegów resuscytacyjnych należy jednak wprowadzić zmiany związane z fizjologią ciąży. Każdą kobietę w zaawansowanej ciąży przed przystąpieniem do RKO należy obowiązkowo ułożyć na lewym boku lub oburącz przesunąć macicę w lewą stronę (drugi ratownik) i trzymać przez cały czas trwania akcji ratunkowej.

W celu prawidłowych ucisków klatki piersiowej ręce układamy wyżej (bliżej głowy) na wysokości 1/3 mostka.

Użycie automatycznego defibrylatora AED jest takie samo, jak u każdego pacjenta – na obecną chwile nie ma doniesień ani badań wykazujących niekorzystne działanie sprzętu AED na płód. W resuscytacji kobiety w ciąży ratujemy przede wszystkim i w pierwszej kolejności matkę!

Pozycja bezpieczna u kobiety w ciąży

Pozycja bezpieczna stosowana jest przede wszystkim u osób nieprzytomnych w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych. Ciało osoby nieprzytomnej jest wiotkie, a w pozycji leżącej język zapada się na tylną ścianę gardła powodując przy tym kłopoty oddechowe. Dzieje się tak również podczas wymiotów, krwawienia czy intensywnego ślinienia przez osoby nieprzytomne leżące na plecach. Zastosowanie pozycji bocznej sprawia, że wszystkie powyższe sytuacje nie mają miejsca. Drogi oddechowe poszkodowanego położonego na boku są otwarte, a krew, ślina i wymioty swobodnie wypływają z ust.

Pamiętać należy, że na skutek ucisku dziecka na żyłę główną dolną w pozycji leżącej na plecach lub prawym boku kobiety ciężarnej, powrót krwi do serca jest znacznie utrudniony. U kobiet ciężarnych w każdym tygodniu ciąży zawsze zastosuj pozycję boczną na lewym boku. Nie tylko zabezpieczymy drogi oddechowe, ale przede wszystkim zapewnimy właściwe krążenie krwi, a co za tym idzie poprawę jakości krążenia w łożysku.

Zasady udzielania pierwszej pomocy kobiecie w ciąży

Jeżeli udzielamy pierwszej pomocy kobiecie w ciąży, zawsze układajmy ją na lewym boku! Zgodnie z wytycznymi Europejskiej Rady Resuscytacji, istotne jest podjęcie działań mających zniwelować ucisk macicy na duże naczynia krwionośne.  Aby usprawnić przepływ krwi, można podłożyć pod prawe biodro poszkodowanej leżącej na plecach np. zwinięty w rulon ręcznik lub zwinięte w rulon ciuchy. Kąt nachylenia ciała powinien wynosić od 15 do 30 stopni. Możemy też unieść ciążowy brzuch i przesunąć macicę ciężarnej w kierunku jej lewego biodra. Dzięki wyżej wymienionym czynnościom macica przestanie uciskać duże naczynia krwionośne, a płód będzie znacznie lepiej dotleniony.

Podczas RKO NIE NALEŻY ZMIENIAĆ ilości i głębokości ucisków oraz ilości oddechów ratowniczych – wciąż obowiązuje zasada 30:2, a głębokość ucisków powinna wynosić 4-6 cm. Prowadząc RKO w ciąży, która jest już zaawansowana, należy ułożyć ręce nieco wyżej (bliżej górnej części mostka) niż w przypadku standardowej procedury. Wynika to głównie ze zmiany położenia narządów wewnętrznych, „wypychanych” do góry przez powiększającą się macicę. Również powiększone gruczoły sutkowe mogą utrudniać prawidłowe ułożenie rąk pośrodku mostka.

AED a ciąża – czy można korzystać z defibrylatora?

W przestrzeni publicznej pojawia się coraz więcej defibrylatorów AED i najczęściej znajdują się w takich miejscach jak: lotnisko, dworzec czy niektóre budynki użyteczności publicznej.

RKO w ciąży dopuszcza stosowanie tego typu urządzeń, a dobrze przeprowadzona defibrylacja zwiększa szanse na powodzenie resuscytacji nawet o kilkadziesiąt procent. Przywrócenie krążenia kobiecie stanowi szansę na przeżycie dla dziecka!

Nie należy się obawiać i jeśli tylko takie urządzenie jest dostępne należy koniecznie z niego skorzystać. W miarę możliwości należy poprosić przypadkową osobę o jego przyniesienie lub kontynuację resuscytacji, aby nie została ona przerwana. 

Pierwsza pomoc kobiecie w ciąży – zadławienie

Przy zadławieniu w celu poprawy jakości oddechu i udrożnienia dróg oddechowych, stosujemy 5 ucisków powyżej brzucha na granicy z mostkiem. Uciskanie nadbrzusza w standardowy sposób nie przyniesie żadnego efektu, głównie przez przesunięcie się przepony, a jeszcze bardziej może zaszkodzić dziecku.

Jeśli kobieta w ciąży straci przytomność obowiązkowo musi leżeć na lewym boku w pozycji bezpiecznej. Jeśli nie oddycha – resuscytacja krążeniowo-oddechowa powinno być wykonane z przesunięciem macicy w lewą stronę.

Zespół aortalno-kawalny

We wszystkich działaniach pierwszo-pomocowych, oraz działaniach Zespołów Ratownictwa Medycznego czy Zespołów Szpitalnych zapobiegamy uciskowi na żyłę dolną i aortę układając, przechylając poszkodowaną w ciąży na jej lewą stronę lub ręcznie przesuwając macicę w tym kierunku. 

Udzielając pierwszej pomocy kobiecie w ciąży – w przypadku omdlenia, nagłego zatrzymania krążenia czy innych, które spowodują utratę przytomności i pozycję leżącą na wznak u kobiety ciężarnej – pozycję na STRONĘ LEWĄ musimy stosować zawsze!!!

Badania wskazują, że główną przyczyną urazów w okresie ciąży  są wypadki drogowe (70%), akty przemocy (11%) prawdopodobieństwo upadków (9%), inne urazy, pobicia i samobójstwa. Szacuje się, że ok. 6-7% kobiet w ciąży doznaje urazu i najczęściej problem ten dotyczy kobiet w trzecim trymestrze ciąży.

Z obrażeniami u kobiet w ciąży wynikającymi z różnych urazów podczas udzielania pierwszej pomocy musimy zwracać szczególną uwagę na wsparcie psychiczne poszkodowanej kobiety i odpowiednią komunikację z poszkodowaną / otoczeniem.

Warto umiejętnie zebrać informacje o stanie poszkodowanej i przekazać je służbom ratunkowym.

70% obrażeń jest wynikiem urazów związanych z wypadkami samochodowymi, co za tym idzie – profilaktyka urazów kobiety w ciąży powinna dotyczyć przede wszystkim kwestii komunikacji samochodowej. Jazda z prawidłowo zapiętymi pasami bezpieczeństwa to warunek zwiększonej szansy przeżycia kobiety i dziecka. Dotyczy to wszystkich kobiet w każdym trymestrze ciąży. Pasy bezpieczeństwa powinny przylegać dobrze do ciała, nie należy ich poluzowywać pod pretekstem bycia w ciąży. Pas biodrowy powinien znajdować się możliwie najniżej pod brzuchem kobiety ciężarnej.

Pamiętajmy! Każda próba udzielenia pierwszej pomocy kobiecie w ciąży, nawet w trudnej sytuacji, może jedynie poprawić stan poszkodowanej. Nie ma możliwości zaszkodzenia ciężarnej kobiecie w czasie prób udzielenia jej pomocy. Jeżeli uciśnięcia na lewym boku są mniej efektywne i trudne do wykonania – próbujmy, gdyż każda maleńka ilość tlenu jaką dostarczamy do jej organizmu, może uratować życie matki i dziecka!