Reumatologiczne zapalenie stawów objawy

RZS to jedna z najczęstszych zapalnych chorób stawów, która zaczyna się najczęściej w młodym i średnim wieku. Zaniedbana i nieleczona prowadzi do uszkodzenia stawów i licznych powikłań, jednak stosowane aktualnie metody leczenia u większości chorych umożliwiają utrzymanie sprawności i normalne funkcjonowanie.

Reumatoidalne zapalenie stawów ( tzw. gościec ) jest chorobą zapalną , która atakuje stawy i różne narządy organizmu. Najbardziej charakterystyczny objaw to ból, sztywność i obrzęk stawów rąk / stóp. Nieleczony RZS prowadzi  do zniszczenia stawów i ciężkiej niesprawności, oraz do uszkodzenia wielu narządów i przedwczesnego zgonu. Wczesne wdrożenie skutecznego leczenia znacznie hamuje postęp choroby i zapobiega jej powikłaniom  umożliwiając w ten sposób normalne funkcjonowanie.

Reumatoidalne zapalenie stawów – przyczyny

Istotą choroby w reumatoidalnym zapaleniu stawów jest proces zapalny wewnątrz stawu. Zupełnie nieznany czynnik stymuluje błonę maziową wyścielającą staw do odpowiedzi zapalnej w efekcie czego, dochodzi do powiększania się i niszczenia przylegających struktur (chrząstki, kości, więzadeł, ścięgien). Przejawem tego są początkowo bóle i obrzęki, w kolejności nieodwracalne zniszczenia i utrata ruchomości stawu. Uszkodzenie chrząstki stawowej i innych struktur tworzących stan zapalny sprzyjają powstawaniu wtórnych zmian zwyrodnieniowych.

Do przyczyn RZS zalicza się przede wszystkim:

• obciążenia genetyczne – wystąpienie RZS u osób blisko spokrewnionych
• defekty układu odpornościowego – prowadzące do błędnego rozpoznawania własnych tkanek traktowanych w efekcie jako „wroga” i produkowanie autoprzeciwciał mających na celu ich niszczenie
• płeć – u kobiet choroba pojawia się 3 razy częściej niż u mężczyzn
• zakażenia – podejrzenie niektórych bakterii i wirusów o inicjowanie odpowiedzi zapalnej
• palenie papierosów – zwiększenie ryzyka zachorowania / cięższy przebieg choroby
• stres – choroba u niektórych rozpoczyna się po przeżyciu silnego stresu

OBJAWY Reumatoidalnego zapalenia stawów

U większości chorych reumatoidalne zapalenie stawów RZS rozwija się bardzo podstępnie. Może minąć dużo czasu, nawet  kilka tygodni / miesięcy, zanim dolegliwości staną się na tyle dokuczliwe, że będą skłaniać do szukania pomocy lekarskiej. Na początku pojawiają się objawy „ogólne” grypopodobne, jak uczucie osłabienia, stan podgorączkowy, ból mięśni, utrata apetytu, oraz zmniejszenie masy ciała. Mogą one wyprzedzać objawy „stawowe” lub typowo im towarzyszyć. W przebiegu choroby RZS mogą wystąpić objawy zajęcia innych narządów Naszego organizmu.

Choroba atakuje z reguły te same miejsca po obu stronach ciała. Początkowo są to małe stawy np.: u rąk i stóp, a w miarę postępowania i rozwoju choroby wiele innych stawów. Nietypowym (ale bardzo możliwym) początkiem choroby jest zapalenie dużego stawu (np. kolanowego lub barkowego) lub wędrowanie choroby po wielu sąsiadujących stawach wykazując dolegliwości bólowe.

Objawy choroby reumatoidalnego zapalenia stawów to głównie:

• ból i sztywność stawów –  uciążliwe ograniczenie ruchomości stawów po obudzeniu się lub po dłuższym okresie nieruszania stawem, nagromadzenie dużej ilości płynu zapalnego i obrzęku tkanek; obecność ubytków kostnych; sztywność poranna w RZS trwa zwykle ponad godzinę!
• obrzęk – rozrost błony maziowej tworzącej tzw. łuszczkę, której może towarzyszyć wysięk  o charakterze zapalnym
• tkliwość stawu na ucisk – charakterystyczny bolesny uścisk dłoni przy podawaniu ręki choremu na RZS
• ograniczenie ruchomości – chorobowy staw traci zdolność do wykonywania pełnego zakresu ruchów; w wyniku zapalenia i wtórnych zmian zwyrodnieniowych, upośledzenie funkcji stawu może okazać się nieodwracalne!
• deformacja stawów – konsekwencją długo trwającej choroby są typowe deformacje stawów z symetrycznym zapaleniem stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą systemową, która atakuje nie tylko stawy, ale także narządy (zwłaszcza postać długotrwała, o ciężkim przebiegu). Oprócz zmian łagodnych, takich jak guzki reumatoidalne czy zespół suchości, bardzo rzadko, ale mogą wystąpić ciężkie powikłania prowadzące do przedwczesnego zgonu (np. udar mózgu / zawał serca).

• Guzki reumatoidalne – są to bezbolesne guzki podskórne, zlokalizowane w okolicy łokci, stawów rąk czy miejscach silnie narażonych na ucisk; mogą powstawać w narządach wewnętrznych.
• Miażdżyca – rozwój miażdżycy jest wynikiem aktywacji procesów zapalnych; powikłania miażdżycy są najczęstszą przyczyną przedwczesnego zgonu u osób z RZS; u chorych ryzyko wystąpienia zawału, niewydolności serca, nagłego zgonu sercowego lub udaru mózgu jest 2–3-krotnie większe niż u osób zdrowych
• Serce – konsekwencją może być zapalenie osierdzia, kardiomiopatia, uszkodzenie zastawek serca, zapalenie osierdzia, a objawy tych chorób to: ból w klatce piersiowej, duszność oraz zmniejszona tolerancja wysiłku.
• Naczynia – rzadkim, ale poważnym powikłaniem RZS jest zapalenie naczyń, prowadzącym do niedokrwienia różnych narządów wewnętrznych
• Płuca – RZS powoduje zapalenie opłucnej i śródmiąższowe zapalenie płuc powodując tym samym suchy kaszel, duszność i ból w klatce piersiowej.
• Osteoporoza –RZS znacznie przyspiesza rozwój osteoporozy; ważne jest wczesne rozpoczęcie leczenia zmniejszającego ryzyko wystąpienia złamań kości.
• Oczy – częstym objawem RZS jest zespół suchości wywołany zapaleniem spojówek,  charakterystyczne przy tym jest uczucie piasku lub ciała obcego pod powiekami
• Nerki – stosowane leki przy reumatoidalnym zapaleniu stawów może wystąpić uszkodzenie nerek ważne zatem będą regularne badania kontrolne funkcji nerek.

Zaburzenia hematologiczne – w przebiegu choroby często występuje umiarkowana niedokrwistość (anemia ) oraz nieprawidłowa liczba białych krwinek, a przy zaostrzeniu  najczęstsze objawy choroby to zwiększona liczba płytek krwi. 

Co należy zrobić w razie pojawienia się objawów RZS?

Jeżeli ból i obrzęk stawów dokucza Nam w codzienności należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza! Osoby z podejrzeniem reumatoidalnego zapalenia stawów powinny możliwie jak najszybciej znaleźć się pod opieką reumatologa. Szybkie rozpoznanie decyduje o skuteczności leczenia, a odpowiednio wcześnie rozpoznane daje szanse na trwałe wycofanie się choroby.

W przebiegu RZS dochodzi  do wystąpienia powikłań wymagających pilnej interwencji lekarskiej. Najczęściej można im zapobiec i skutecznie wyleczyć.

PAMIĘTAJ – Jeśli wystąpią u Ciebie:

• zaostrzenia choroby (nasilenie bólu, sztywność i obrzęk stawów, stany podgorączkowe, znaczne osłabienie, ubytek  masy ciała) – należy jak najszybciej stłumić aktywność choroby i różnicować z innymi chorobami dającymi podobne objawy
• objawy zakażenia m.in. pojawiająca się  gorączka, kaszel / ból gardła, pieczenie podczas oddawaniu moczu, uczucie rozbicia – wymagają one szybkiego i skutecznego leczenia – chorzy na RZS posiadają zmniejszoną zdolność do walki z zakażeniami
• kaszel, duszności, ból w klatce piersiowej, mniejsza tolerancja wysiłku – wymagasz natychmiastowej diagnostyki w kierunku chorób płuc i serca współistniejących z RZS
• objawy neurologiczne jak: zaburzenia czucia, osłabienie, niedowład kończyn, silny ból głowy, zaburzenia widzenia  mogą być one objawem udaru mózgu lub ucisku na struktury nerwowe
• bóle brzucha, zabarwione stolce (lub z domieszką krwi) – mogą świadczyć o chorobach wrzodowych i krwawieniach do przewodu pokarmowego, które są powikłaniem leczenia niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi.

W przypadku kobiet ważne jest poinformowanie lekarza o planowanej ciąży – reumatoidalne zapalenie stawów nie jest przeciwwskazaniem do zajścia w ciążę, ale u większości kobiet w czasie trwania ciąży występuje przejściowa remisja choroby!

Reumatoidalne zapalenie stawów – rozpoznanie

Na podstawie współistnienia charakterystycznych objawów z wynikami badań laboratoryjnych i obrazowych lekarz może stwierdzić wystąpienie reumatoidalnego zapalenia stawów.

Badania laboratoryjne służą do rozpoznawania RZS, prognozowania stopnia ciężkości choroby oraz kontroli jej przebiegu.

• RF (czynnik reumatoidalny) stwierdzony u 70–80% chorych (tzw. seropozytywna postać RZS); RF wykrywa się także u zdrowych osób i w innych chorobach reumatycznych.
• Anty-CCP/ACPA (przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi) są bardziej swoiste dla RZS; mogą pojawić się znacznie wcześniej niż objawy choroby
  Duże miano RF i anty-CCP wskazuje na ciężką postać choroby, z bardzo szybką destrukcją stawów i występowaniem zmian pozastawowych.
• Podwyższone wskaźniki zapalne, jak : OB, CRP oraz zmiany morfologiczne krwi – służą do oceny aktywności choroby. 

Lekarz może zlecić wykonanie innych badań z krwi, moczu lub płynu stawowego w celu wykluczenia chorób stawowych oraz oceny funkcjonowania różnych narządów wewnętrznych (np. nerek, wątroby).

W przypadku podejrzenia RZS wykonywane są również zdjęcia radiologiczne (RTG) rąk i stóp oraz  innych zajętych stawów. Typowe zmiany radiologiczne to obrzęk tkanek miękkich i zmniejszenie gęstości kości w okolicy stawu, a także ubytki  kostne (nadżerki), zwężenie szpar stawowych, a w dalszym etapie zniekształcenia stawów.

Przydatne są: rezonans magnetyczny i ultrasonografia, które w dużej mierze mogą wykazać zmiany zapalne wcześniej niż RTG. W niektórych przypadkach pomocna jest również tomografia komputerowa.

Reumatoidalne zapalenie stawów – leczenie

Niestety początek RZS jest początkowo bardzo podstępny i bywa, że mija kilka miesięcy, aż wdraża się odpowiednie leczenie – dlatego nie warto zwlekać, jeśli wystąpią u Ciebie objawy zapalenia stawów!

Oprócz podstawowego leczenia farmakologicznego ważne jest stosunkowo wczesne rozpoczęcie rehabilitacji, a w niektórych przypadkach leczenie chirurgiczne. O tym jakie leki zastosować decyduje reumatolog po uwzględnieniu stopnia ciężkości choroby, jej aktywności, wskaźników rokowniczych i przeciwwskazań do stosowania niektórych leków.

Leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh) odgrywają ważną rolę w leczeniu RZS, gdyż nie tylko łagodzą podstawowe objawy choroby, ale hamują niszczenie stawów, pozwalając na zachowanie sprawności i normalne funkcjonowanie w życiu codziennym. Powinno zastosować się je możliwie najwcześniej po ustaleniu rozpoznania, by zapobiec powstaniu nieodwracalnych zmian stawowych.

Do LMPCh stanowiących leczenie pierwszego wyboru zalicza się: metotreksat, eflunomid, sulfasalazynę, chlorochinę/hydroksychlorochinę oraz związki złota (aktualnie niestosowane).

Początkowy efekt zadziałania leków w leczeniu RZS pojawia się po 1–2 miesiącach (pełny po upływie 3–6 miesięcy).

Glikokortykosteroidy (GKS) należą do leków, które szybko zmniejszają objawy zapalenia stawów i hamują proces ich niszczenia, dlatego stosuje się je na początku choroby zanim zacznie działać podstawowy LMPCh oraz w jej zaostrzeniach.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne – zdecydowanie zmniejszają objawy zapalenia stawów, ale nie hamują postępu choroby, stosowane są wyłącznie jako leki wspomagające w walce z bólem i sztywnieniem stawów.

Leki przeciwbólowe, takie jak paracetamol i opioidy, stosuje się  wspomagająco, jeśli mimo pełnego leczenia podstawowego utrzymują się dolegliwości bólowe.

U wszystkich chorych przebieg choroby jest różny, a oprócz stosowania środków farmakologicznych bardzo ważne jest:

• wsparcie psychiczne – choroba, która często wiąże się z bólem i niesprawnością, może wywoływać frustrację, poczucie uzależnienia od innych, depresję – dlatego warto odnaleźć wsparcie psychiczne u bliskich czy w poradniach specjalistycznych
• odpoczynek – częstym objawem RZS jest zmęczenie, zwłaszcza w aktywnym okresie chorobowym – krótkie drzemki w ciągu dnia pomogą odzyskać energię i przyniosą ulgę chorym stawom
• ćwiczenia – chorzy z RZS rezygnują z aktywności fizycznej, co znacząco prowadzi do zmniejszenia ruchomości stawów, przykurczów i osłabienia siły mięśniowej – regularna aktywność fizyczna zapobiega niekorzystnym zmianom w stawach, a program ćwiczeń powinien być opracowany przez rehabilitanta i dopasowany indywidualnie do każdego pacjenta

PAMIĘTAJ – powstrzymaj się od ćwiczeń fizycznych w trakcie zaostrzenia objawów choroby – im wcześniej zaczniesz ukierunkowaną rehabilitację, tym łatwiej będzie zapobiec zniekształceniu i niesprawności stawów.

• fizykoterapia –techniki jak np. krioterapia, ultradźwięki, masaże i balneoterapia zdecydowanie pomagają zmniejszyć ból i zapalenie stawu oraz rozluźnić układ mięśniowy; zastosowanie ich wymaga dokładnej oceny stanu zdrowia pacjenta i rozważenia ewentualnych przeciwwskazań
• zaopatrzenie ortopedyczne  odciąża chore stawy i radzi sobie z niesprawnością – należy wymienić  tu przede wszystkim laski, kule, chodziki, fotele inwalidzkie pomocne w poruszaniu się, różnego rodzaju stabilizatory na ręce, kolana i stawy skokowe (tzw. ortezy) skuteczne w utrzymaniu prawidłowego położenia stawu, wkładki ortopedyczne do butów poprawiające budowę stopy i odciążające stawy nośne przy chodzeniu
• dostosowanie otoczenia do niesprawności, np. dostosowane sprzęty kuchenne, meble, uchwyty pomocne przy wstawaniu
• odpowiednia dieta –utrzymanie prawidłowej masy ciała, unikanie nadwagi i otyłości (które zwiększają obciążenie stawów oraz przyspieszają rozwój miażdżycy), oraz niedożywienia (które osłabia organizm i prowadzi do zaników mięśni)
• zaprzestanie palenia, które zdecydowanie zwiększa ryzyko zachorowania i ciężkiego przebiegu choroby.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie RZS?

Obecnie wyleczenie RZS zdarza się bardzo rzadko. Po odstawieniu LMPCh choroba bardzo często nawraca. Dostępne i coraz częściej wykorzystywane metody leczenia pozwalają na uzyskanie remisji choroby i normalne funkcjonowanie. U części pacjentów (ok. 10–20%) mimo leczenia choroba ulega nasileniu. Do remisji bardzo często dochodzi u kobiet w ciąży – najczęściej RZS ulega zaostrzeniu w ciągu 3 miesięcy po porodzie.

Szacuje się, że przez chorobę po 5 latach zdolność do pracy traci około połowa chorych, a po około 10 latach prawie wszyscy. Chorzy z RZS żyją kilka lat krócej w porównaniu z populacją ogólną, głównie z powodu powikłań miażdżycy. Dzięki wcześniejszemu wykrywaniu RZS i coraz bardziej skuteczniejszemu leczeniu statystyki ulegają znaczącej poprawie.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów?

Niestety, na obecny moment nie ma skutecznej możliwości zapobiegnięcia wystąpienia RZS, ale odpowiednio wczesne wykrycie i leczenie objawów choroby pozwala na coraz częstsze uzyskanie długotrwałej remisji.

Rozpoznanie RZS obejmuje przede wszystkim:

• badania podmiotowe i przedmiotowe;
• badania laboratoryjne, oznaczenie w surowicy krwi stężenia CRP, szybkości opadania krwinek (odczynu Biernackiego), aktywności przeciwciał RF (czynnika reumatoidalnego), a w celu diagnostyki różnicowej z kolagenozami – ilościowe oznaczenie aktywności ANA (przeciwciał przeciwjądrowych);
• badania obrazowe: RTG rąk i stóp w dwóch płaszczyznach, ultrasonografia, a w razie niepewności diagnostycznej dodatkowo rezonans magnetyczny.